Mae Unol Daleithiau America (UDA), a elwir yn gyffredin yr Unol Daleithiau (UD neu'r UD) neu America, yn wlad sy'n cynnwys 50 talaith, ardal ffederal, pum prif diriogaeth hunan-lywodraethol, ac amryw eiddo. Ar 3.8 miliwn milltir sgwâr (9.8 miliwn km2), hi yw'r drydedd neu'r bedwaredd wlad fwyaf yn y byd yn ôl cyfanswm arwynebedd. Mae'r rhan fwyaf o'r wlad yng nghanol Gogledd America rhwng Canada a Mecsico. Gydag amcangyfrif o boblogaeth o dros 328 miliwn, yr Unol Daleithiau yw'r drydedd wlad fwyaf poblog yn y byd (ar ôl Tsieina ac India). Y brifddinas yw Washington, DC, a'r ddinas fwyaf poblog yw Dinas Efrog Newydd. Ymfudodd Paleo-Indiaid o Siberia i dir mawr Gogledd America o leiaf 12,000 o flynyddoedd yn ôl. Dechreuodd gwladychu Ewropeaidd yn yr 16eg ganrif. Daeth yr Unol Daleithiau i'r amlwg o'r tair ar ddeg o drefedigaethau Prydeinig a sefydlwyd ar hyd Arfordir y Dwyrain. Arweiniodd anghydfodau niferus rhwng Prydain Fawr a'r cytrefi at Ryfel Chwyldroadol America yn para rhwng 1775 a 1783, gan arwain at annibyniaeth. Cychwynnodd yr Unol Daleithiau ar ehangu egnïol ar draws Gogledd America trwy gydol y 19eg ganrif - gan gaffael tiriogaethau newydd yn raddol, disodli Americanwyr Brodorol, a derbyn taleithiau newydd - tan 1848 pan oedd yn rhychwantu'r cyfandir. Yn ystod ail hanner y 19eg ganrif, arweiniodd Rhyfel Cartref America at ddileu caethwasiaeth yn yr Unol Daleithiau. Cadarnhaodd Rhyfel Sbaen-America a'r Rhyfel Byd Cyntaf statws y wlad fel pŵer milwrol byd-eang. Daeth yr Unol Daleithiau i'r amlwg o'r Ail Ryfel Byd fel uwch-bwer byd-eang. Hi oedd y wlad gyntaf i ddatblygu arfau niwclear a hi yw'r unig wlad i'w defnyddio wrth ryfela. Yn ystod y Rhyfel Oer, cystadlodd yr Unol Daleithiau a'r Undeb Sofietaidd yn y Ras Ofod, gan ddiweddu gyda chenhadaeth Apollo 11 1969, y goleuadau gofod a laniodd fodau dynol gyntaf ar y Lleuad. Gadawodd diwedd y Rhyfel Oer a chwymp yr Undeb Sofietaidd yn 1991 yr Unol Daleithiau fel unig bŵer y byd. Mae'r Unol Daleithiau yn weriniaeth ffederal ac yn ddemocratiaeth gynrychioliadol. Mae'n aelod sefydlol o'r Cenhedloedd Unedig, Banc y Byd, y Gronfa Ariannol Ryngwladol, Sefydliad Taleithiau America (OAS), NATO, a sefydliadau rhyngwladol eraill. Mae'n aelod parhaol o Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig. Yn wlad ddatblygedig iawn, yr Unol Daleithiau yw economi fwyaf y byd yn ôl CMC enwol, yr ail-fwyaf trwy brynu cydraddoldeb pŵer, ac mae'n cyfrif am oddeutu chwarter y CMC byd-eang. Yr Unol Daleithiau yw mewnforiwr mwyaf y byd a'r allforiwr nwyddau ail-fwyaf, yn ôl gwerth. Er bod ei phoblogaeth yn 4% o gyfanswm y byd, mae'n dal 29.4% o gyfanswm y cyfoeth yn y byd, y gyfran fwyaf o gyfoeth byd-eang wedi'i ganoli mewn un wlad. Er gwaethaf gwahaniaethau incwm a chyfoeth, mae'r Unol Daleithiau yn parhau i fod yn uchel iawn mewn mesurau o berfformiad economaidd-gymdeithasol, gan gynnwys cyflog cyfartalog, incwm canolrif, cyfoeth canolrif, datblygiad dynol, CMC y pen, a chynhyrchedd gweithwyr. Dyma'r pŵer milwrol mwyaf blaenllaw yn y byd, sy'n ffurfio mwy na thraean o'r gwariant milwrol byd-eang, ac mae'n rym gwleidyddol, diwylliannol a gwyddonol blaenllaw yn rhyngwladol.

Source: https://en.wikipedia.org/